چه بخواهیم و چه نخواهیم، زند گی کم و بیش مد رن و پیچید ه، نقش های جد ید ی را د ر ذهن مرد ان و زنان امروزی تنید ه است. اگر بپذیریم که شرایط زند گی چنین نقش هایی را بر د یوار انگاره های بشری حجاری می کند ، انتظار غریبی نیست که با تغییر شرایط ، نقش های جد ید ی نیز برای زنان و مرد ان خلق شود و آن ها با د ر نظر د اشتن تنگناهای اقتصاد ی، نقش های حجاری شد ه باستانی خود را ناد ید ه بگیرند .
اشتغال زنان و شاخ و برگ های رویید ه شد ه از آن بی شک یکی از مهم ترین موضوعاتی است که د ر مسیر عبور از برزخ میان سنت و مد رنیته مطرح می شود . کار زنان که د ر ایران روزگاری تابو محسوب می شد و صحبت از آن د ر خانواد ه برای مرد ان غیرقابل قبول بود ، امروز د یگر به واقعیتی گریزناپذیر تبد یل شد ه است ، هر چند که باز د ر گوشه و کنار کشور این تابو همچنان حیات د ارد . د ر شرایط جد ید ، زمانی که صحبت از مشکلات زنان د ر محیط های کاری به میان می آید ، بی د رنگ مسائلی چون نابرابری د ر حقوق و مزایا د ر ذهن تد اعی می شود ، د ر حالی که گرفتاری های زنان د ر محیط کار فقط محد ود به این موارد نیست.
تجربه های پنهان زنان د ر محیط های کاریشان _ که به علت د وری از خورد ن برچسب معمولاً مطرح نمی شوند _ آن ها را علاوه بر د ست و پنجه نرم کرد ن با تبعیض و بی عد التی د ر پرد اخت د ستمزد یا ارتقای جایگاه شغلی، د ر معرض انواع آزار ها هم قرار د اد ه است. چند ی پیش د ر خبر ها خواند یم که یکی از مجری های شبکه تلویزیونی بعد از خروج از ایران مد عی شد که مورد آزار جنسی قرار گرفته است.
این خبر ، یکی از موارد متعد د آزار جنسی زنان د ر محیط کار است که هر از گاهی د ر رسانه ها منتشر می شود ، به همین منظور با پروفسور «حسین باهر »رفتار شناس و جرم شناس د ر زمینه آزارجنسی د ر محیط کار د ولتی و خصوصی گفت و گو کرد ه است:
آقای باهر ! اگر موافق باشید بحث را از ارائه تعریف آزارجنسی د ر محیط کار آغاز کنیم ؟
زنان د ر محیط های کاری با انواع مختلفی از آزار روبه رو هستند که بسته به نوع محیط و جایگاه شغلی و همچنین تحصیلات شان متفاوت است. د ر یک نگاه کلان، آزار زنان د ر محیط کار، جزئی از خشونت علیه زنان د ر محیط های عمومی تلقی می شود . مشکلی که د ر این میان وجود د ارد ، پنهان بود ن همین آزارهای روانی و تابو بود ن آزار جنسی است که همین د و امر باعث می شود ، کمتر به این مسائل پرد اخته شود .
موضوع آزارجنسی د ر محیط کار ، معمولا د ر رابطه بین مد یران و زیرد ستان رخ می د هد . البته از منظرهای د یگر هم می توان این موضوع را بررسی کرد ، اما رابطه مد یر با زیرد ستان خود از د یرباز چه د ر د ستگاه های د ولتی و چه خصوصی همیشه مطرح بود ه است. آزارجنسی د ر هر محیطی که زنان ود ختران د ر آن حضور د ارند و یا مشغول فعالیت کاری هستند ، می تواند رخ د هد . د ر تفکر اغلب زنان و مرد ان ایرانی، آزار جنسی زمانی مطرح می شود که ارتباط فیزیکی برقرار شود ، د ر صورتی که آزارجنسی ، انواع مختلفی از رفتارها را شامل می شود .
مثل چه موارد ی؟
انواع آزارد ر محیط کار شامل آزارکلامی، غیرکلامی، فیزیکی و جنسی می شود . معمولاً اکثر آزارهایی که زنان د ر محل کار می بینند ، آزار کلامی و جنسی است. آزارهای کلامی، که شامل د استان ها، شوخی ها و طنزهای جنسی، پرسید ن سؤالاتی د ر مورد زند گی شخصی یا جنسی فرد یا پیشنهاد برای اد امه ارتباط د ر خارج از فضای کار می شود ، آزارهای غیرکلامی شامل ؛ نگاه های هیز و شهوت آلود ، چشم چرانی و چشمک زد ن، آزارهای فیزیکی شامل؛ لمس کرد ن نامناسب بد ن و د ست، نزد یک شد ن زیاد به زن د ر حین کار، برخورد جنسی با زور. البته د ر ایران برای هیچ یک از این د سته بند ی ها تعریف مشخصی ند اریم و معمولا منتظر می شویم تا آزار جنسی د ر محیط د ولتی یا خصوصی رخ بد هد ، سپس برای مقابله با این آسیب قانون تد وین می کنیم.
چرا زنان د ر محیط کار خود مجبورند این آزار ها را توسط کارفرمایان خود تحمل کنند ؟
از مهم ترین د لایل پذیرش آزارها، نیاز مالی، عد م د اشتن تخصص، حمایت های خانواد گی کمتر، بی اطلاعی از قوانین و همچنین ترس از از د ست د اد ن شغل است.زنان د ر حقیقت د چار تبعیض مضاعف ناشی از طبقه اقتصاد یشان هم می شوند ، به عبارت د یگر، آنان هم رنج زن بود ن و نگاه جنسیتی نسبت به خود را د ر محیط های شغلی بر د وش می کشند و همچنین رنج د اشتن شغلی که د ارای کمترین حقوق، امکانات و تخصص است.
شرایط خود ِ زنان اعم از پایگاه اقتصاد ی و اجتماعی، تحصیلات، تجرد یا تأهل و از همه مهم تر میزان نیازشان به کاری که انجام می د هند ، عواملی مؤثر د ر میزان آزار ها د ر محیط های کاری محسوب می شود . زنان د ر حالی که امکان سوءاستفاد ه جنسی از آنان توسط کارفرمایان شان بسیار بالاست ، توأمان مورد آزار کلامی و شوخی های جنسی همکاران مرد شان نیز قرار می گیرند .
به همین د لیل ترجیح می د هند د ر مورد آنچه بر آن ها می گذرد ، سکوت کرد ه و حتی گاهی آن را انکار کنند . آن ها به سختی برای سخن گفتن از د رد های این آزار ها راضی می شوند ، آن هم نه فقط از ترس اخراج از کار و از د ست د اد ن شغل شان، بلکه بیشتر از ترس بی آبرویی و برچسب خورد ن به عنوان زنی که مورد آزار جنسی توسط همکار یا کارفرمایش قرار گرفته است.
نیاز مالی زنان مهم ترین د لیل سکوت د ر مقابل آزار جنسی مد یران است چرا که د ر د ستگاه های د ولتی به د لیل پرکرد ن فرم استخد ام، زنان مجبورند مشخصات خود را به طور کامل قید کنند به همین د لیل برخی زنانی که سرپرست خانوار یا همسران معتاد ی د ارند د ر ارگان های د ولتی مورد آزار قرار می گیرند . این زنان مجبورند د ر محیط کار اینگونه رفتار ها را تحمل کنند ، چرا که همسران شان معتاد ند و خرج خانه و بچه برعهد ه آنهاست.
د ر د ستگاه های د ولتی برخی مقامات بسیار گستاخی هستند که به زنان زیرد ست خود پیشنهاد برقراری رابطه را می د هند . د ر کشور فرهنگ متحول نشد ه و وجود موبایل های هوشمند و شبکه های مجازی باعث شد ه رابطه زنان و مرد ان نسبت به گذشته بی پروا شود البته شبکه های اجتماعی را نمی خواهم د لیل وجود این نوع آزار ها د ر محیط کار تلقی کنم بلکه زنان به د لیل آزاد ی عملی که د ارند از لحاظ فکری و رفتاری نسبت به مرد ان پست مد رن تر شد ه اند .
مرد ان د ر ظاهر اد عای متمد ن بود ن را می کنند و از کراوات و… استفاد ه می کنند اما هنوز د ر باطن شان نگاه مرد سالاری و خان حفظ شد ه است. د ر این شرایط میان د ید گاه های زنان و مرد ان ، گسل ایجاد ه شد ه است. به این معنا که از لحاظ جامعه شناسی زنان از آن چیزی که باید باشند د و پله جلوتریا فرا تر رفته اند اما مرد ان از آن چیزی که باید باشند یک پله به عقب راند ه شد ه اند . د ر این شرایط زنان نباید مرد ان را مود ب و معقر از لحاظ باطنی تلقی کنند .
د رایران قبح خد شه د ار شد ن شخصیت از بین رفته است به گونه ای که مد یران د ر د ستگاه های اد اری نه تنها برای خود احترام قائل نیستند بلکه جسم زنان برایشان ارزشمند نیست به همین د لیل بیش از پیش علاقه مند ند د ر محیط کاری با یک یا چند زیر د ست خود د ر ارتباط باشند ، د ر اصل انسانیت از بین رفته است. البته آزار جنسی صرفا د ر ارگان های د ولتی و خصوصی اتفاق نمی افتد بلکه د ر محیط د انشگاه ها که فرهنگی است نیز رخ می د هد .
آزارجنسی د ر نهاد های دولتی و بخش خصوصی تفاوتی با هم د ارد ؟
ارگان های د ولتی د ر حقیقت عضوی از حاکمیت است و زمانی اقد ام ناد رستی د ر این ارگان ها صورت می گیرد د ر د ستگاه های د یگر هم ممکن است تسری یا سرایت کند چرا که نهاد های د ولتی به یکد یگر پیوسته اند . اما اقد امات شرکت های خصوصی به هم ارتباطی ند ارد ، یعنی این شرکت ها زنجیره ای نیستند . بنابراین اگرتوسط مد یر یکی از این شرکت ها آزار جنسی صورت بگیرد ، صد مه و آسیبی به د یگر شرکت ها نمی خورد . به عنوان مثال اگر فرد ی به عنوان استاد د انشگاه به د انشجوی خود تعرض کند ، حکم د ستگاه د ولتی را د ارد اما همین استاد د انشگاه با شخصیت حقیقی خود به فرد ی آزار برساند ، حکم شرکت خصوصی را د ارد . د ر این شرایط هر نوع خلاف شرعی د ر د ستگاه های د ولتی ،جرم سنگینی محسوب می شود .
نکته ای که د رباره نهاد های د ولتی وجود د ارد این است که د ر این نهاد ها معمولا پاسخگویی وجود ند ارد . حتی مد یر مجرم را بعضا د ر بخش د یگری با مقام بهتر منصوب می کنند ، برای تصد یق این موضوع می توانیم مد یران عالی رتبه د وره احمد ی نژاد را عنوان کنیم که انواع فساد های ماد ی را از آن ها شاهد بود یم ولی د ر همان د وره نه تنها مجازاتی صورت نگرفت بلکه بعضا ارتقا هم یافتند . مسئله این است که د ر محیط های د ولتی به د لیل اینکه ارتباطات کارمند ان به شکل باند است ، اگر د ر این باند و شبکه ، فرد ی د ارای نواقصی باشد فرد د یگر این نواقص را همپوشانی می کند .
د ر سازمان های د ولتی پا روی پاشنه نیست و هیچکس از لحاظ مقام سرجای خود ش نیست و از هر طریقی که می خواهند سوءاستفاد ه می کنند . افراد ی که د ر اد اره های د ولتی منصوب می شوند از لحاظ رفتاری و تحصیلاتی شایسته مد یر شد ن نیستند و زمانی که به جایگاه مد یر منصوب می شوند ، انفجار شخصیتی پید ا می کنند و ترکش این انفجار به بیت المال و جسم د یگران می خورد .
آقای د کتر ، با این وضعیتی که شما برشمرد ید باید راهکار د رستی برای حل این معضل د اشته باشیم . شما به عنوان یک جرم شناس و رفتارشناس برای مقابله با آزارجنسی زنان شاغل چه راهکارهایی د ارید ؟
ایجاد امنیت برای اشتغال زنان از جمله وظایف اصلی و مهم مسئولان و قانونگذاران است که لازم است توجهات ویژه ای به آن شود . د ر کنار آن آشنا کرد ن زنان به طور کلی و زنان شاغل و کارگر به طور اخص با حقوق خود د ر رابطه با آزارهای جنسی مرد ان از جمله د یگر نیازهایی است که احتیاج به فرهنگ سازی گسترده از طریق رسانه های جمعی مانند صد اوسیما د ارد .
آموزش این موضوع به زنان که د ر صورت مورد آزار قرار گرفتن _ به جای سرزنش خود و ترسِ از د ست د اد ن آبرو _ به اعتراض و شکایت به مراجع قضایی بپرد ازند . این کار نیازمند ساز وکارهای قانونی برای ایجاد امنیت شغلی برای آن ها به همراه محفوظ بود ن نام و آبروی ایشان است. د ر واقع این د و امر مهم لازم است که همراه با هم و د ر کنار یکد یگر محقق شود تا به نتیجه د لخواه که همان ایجاد امنیت روانی، جنسی و شغلی برای زنان شاغل است، د ست یابیم. د ر کنار اهمیت فرهنگ سازی، نیازمند بازنگری قوانین و انجام اصلاحات د ر قوانین کار زنان هستیم.
روزنامه قانون – گلاره کلانتری